سلام در زیارت عاشورا
از همان ابتدای زیارت عاشورا، یکی از مطالبی که مکرر تکرار میکنیم، سلامهایی است که به سیّد و سالار شهیدان، حضرت ابا عبدالله الحسین (علیهالسلام) عرضه میداریم. از همان آغاز میگوییم:
اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِی حَلَّتْ بِفِنَائِکَ
سپس ادامه میدهیم:
السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاء
هفت سلام یا در برخی نسخهها هشت سلام در ابتدای زیارت عاشورا عرضه میکنیم، و در وسط و پایان زیارت نیز دوباره به مولایمان امام حسین (علیهالسلام) سلام میدهیم. این سلامها چه معنایی دارند؟ خود مفهوم سلام باید برای ما روشن شود تا با معرفت و دقت بیشتری سلامهای خود را به آن درگاه نورانی عرضه کنیم.
سلام یکی از رایجترین و پرکاربردترین کلمات در زندگی روزمره ماست. ما دائم وقتی همدیگر را میبینیم، به هم سلام میکنیم. یکی از آداب بسیار مهم و تأکید شده، و حتی از احکام شرعی است که وقتی کسی به ما سلام میکند، واجب است جواب سلام بدهیم، حتی اگر در نماز باشیم. این نکتهای است که ما را به درک بهتر معنای سلام رهنمون میکند.
معنای سلام
سلام یعنی خوبی، خوشی، سلامتی، بیعیبی، بینقصی و بدون آمیختگی با بدی، ناراحتی و ناخوشی. از همه مهمتر، سلام یکی از اسماء خداوند است. در آخر سوره حشر، خداوند میفرماید:
﴿هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾ (الحشر: ٢٣)
«اوست خدایی که جز او معبودی نیست، همان فرمانروای پاک، سلامتبخش، مؤمن به حقیقت خود که نگهبان، عزیز، جبّار و متکبّر است. پاک است خدا از آنچه با او شریک میگردانند.»
خداوند خود سلام است. اگر سلامی در عالم وجود دارد، جلوه و بازتاب صفات و ویژگیهای خوب خداست.
وقتی با قرآن بیشتر آشنا میشویم، میبینیم که قرآن این صفت الهی را به عنوان هدف و مقصد هستی معرفی میکند. خداوند هم خودش سلام است، هم سلام را به دیگران عطا میکند، و هم دیگران را به سوی سلام دعوت میکند. آن منزلگاه و مقصدی که برای بندگان خود طراحی کرده، نامش «دارالسلام» است؛ بهشت، سرای سلام، جایی که فقط سلام وجود دارد.
﴿لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِندَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِيُّهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾ (الأنعام: ١٢٧)
«برای آنان، نزد پروردگارشان سرای عافیت است، و به پاداش آنچه انجام میدادند، او یارشان خواهد بود.»
انسانهای متقّی و پاک به دارالسلام میرسند. سلام در قرآن بارها تکرار شده است:
﴿سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّ رَّحِيمٍ﴾ (يس: ٥٨)
«از جانب پروردگاری مهربان، به آنان سلام گفته میشود.»
خدای مهربان سلام میکند و بندگان خود را به راههای سلامت هدایت میکند:
﴿يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾ (المائدة: ١٦)
«خدا هر که را از خشنودی او پیروی کند، به وسیله آن کتاب به راههای سلامت رهنمون میشود، و به توفیق خویش، آنان را از تاریکیها به سوی روشنایی بیرون میبرد و به راهی راست هدایتشان میکند.»
سلام در آفرینش
خداوند هستی را بر اساس سلام آفریده است. او هم خود خوب مطلق است، هم هر چیزی که آفریده خوب است، و هم میخواهد بندگان خود را به خوبی مطلق برساند. او دست کسانی را که از این خوبیها جدا میشوند میگیرد و آنان را دعوت میکند. تجلّی او در هستی، همهاش سلام است.
سلام یعنی بیان خوبی، بیان زیبایی، بیان آشنایی، و دوری از نفرت، کینه و زشتیها. کسی که چشم باطن و بینش خود را باز کند، متوجه میشود که «سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّ رَّحِيمٍ» که قرآن گفته در بهشت خدا به بندگانش سلام میکند، تنها برای آخرت نیست، بلکه برای همین دنیا هم هست. هر پدیدهای در این عالم را که نگاه کنید، سلام خدا را میشنوید.
آنهایی که چشمشان باز شد، از طلوع خورشید سلام خدا را میشنوند، از شکفته شدن گل سلام خدا را درک میکنند. به قول مولوی:
باغ سلام میکند، سرو قیام میکند / سبزه پیاده میرود، غنچه سوار میرسد
هرجا را نگاه کنیم، سلام خدا، رحمت خدا و مهربانی خداست. او خود سلام است، خود مهربانی است، خود خوبی است، و میخواهد مخلوقاتش را به خوبی برساند.
دو نوع مهربانی الهی
مهربانی خدا در به خوبی رساندن مخلوقاتش دو نوع است:
نوع اول: مهربانی متوسط و به خوبی رساندن حداقلی است. یعنی مخلوقات را خوب میآفریند؛ مخلوق خدا بیعیب و نقص است، همه چیز خوب است و همه چیز سر جای خود قرار دارد.
نوع دوم: مهربانی حداکثری است که بینهایت است. این سلام و رحمت حداکثری را چگونه میتوان به دست آورد؟ قرآن میگوید:
﴿سَلَامٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ﴾ (الرعد: ٢٤)
«درود بر شما به پاداش آنچه صبر کردید. راستی چه نیکوست فرجام آن سرا!»
قرآن میگوید این سلام را چگونه میتوان به دست آورد؟ باید صبر کرد. کسانی که در زندگی خود صبر میکنند، تحمل میکنند، پا روی هوا و هوس، ادعاها و خودخواهیهای خود میگذارند، به آن رحمت بیانتها میرسند.
سلام یادآوری رحمت خداوند
وقتی سلام را در قرآن بررسی میکنیم، متوجه میشویم که سلام اصولاً یعنی رحمت و مهربانی خداوند. آنگاه درک میکنیم که هر سلامی که در این عالم گفته میشود، یادآوری رحمت خداست و طلب رحمت و خوبیهای الهی است.
در تعقیبات نماز روایت شده که پس از نماز، که با سلام پایان مییابد، این دعا را بخوانیم:
اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلاَمُ وَ مِنْكَ السَّلاَمُ وَ لَكَ السَّلاَمُ وَ إِلَيْكَ يَعُودُ السَّلاَمُ
خدایا! تویی خدای سلامت بیعیب، و سلامت تنها از تو سرچشمه میگیرد و تنها از آن توست و به سوی تو بازمیگردد.
خداوندا، تو خودت سلامی، هر سلامی از توست، هر سلامی برای توست، و هر سلامی به تو برمیگردد.
سلام و صلوات بر پیامبر
برای درک بهتر معنای سلام، به آیهای از سوره احزاب توجه کنیم که همیشه پس از نماز خوانده میشود:
﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا﴾ (الأحزاب: ٥٦)
«خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند. ای کسانی که ایمان آوردهاید، بر او درود فرستید و به فرمانش به خوبی گردن نهید.»
در این آیه، خداوند سلام دادن بر پیامبر را در کنار صلوات فرستادن بر او قرار داده است: «صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا». البته این سلام که به پیامبر میکنیم، باید از جنس تسلیم باشد.
ما در صلوات چه کار میکنیم؟ صلوات یک دعاست؛ میگوییم: «خدایا، رحمت خود را بر پیامبر ما نازل کن.» این یعنی چه؟ یعنی من با این مقام پست خود دارم واسطه میشوم که خدا رحمت و فیض خود را بر پیامبر با آن مقام عالی و متعالی نازل کند. من در این میان چه کاره هستم؟ من کجای کار هستم که بخواهم واسطه فیض به پیامبر باشم؟
این عظمت، لطف و مهربانی خداست که ما کوچکها را هم به بازی گرفته و گفته: «تو هم بیا، آن رحمت من از طریق تو هم برسد به بلندترین قلهها.»
استاد شهید مطهری مثالی میزند: اگر کسی باغ پر از گلی داشته باشد و کارگری را برای رسیدگی به این گلها و باغبانی استخدام کرده باشد، آن کارگر که رتبه پایینی دارد، وقتی صاحب باغ با مقامش میآید، دسته گلی از گلهای باغ میچیند و با احترام به او هدیه میکند. این کارگر از خودش چیزی به صاحب باغ نمیدهد؛ او هرچه دارد از صاحب باغ است. این دسته گل هم که چیده از باغ همین صاحب باغ است.
اما وقتی به او اجازه دادند در این باغ باشد، وقتی امکان و اختیار دادند که از این گلها مراقبت کند، دسته گل درست کند و هدیه دهد، به چه کسی دارد خیر میرساند؟ به صاحب باغ یا به خودش؟ جایگاه، مقام و عزت او در این باغ چه کسی دارد بالاتر میرود؟ خودش!
سلام ما به امام حسین (علیهالسلام)
سلام ما به ابا عبدالله الحسین (علیهالسلام) در زیارت عاشورا، علاوه بر آنکه رسیدن رحمت، خوبی و فیض الهی است، واسطه شدن ما برای رساندن این رحمت به آن مقام رفیع است.
در زیارت عاشورا ابتدا خودمان سلام میکنیم: «اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ». سپس ادامه میدهیم: «سلام بر تو ای فرزند رسول خدا، سلام بر تو ای فرزند امیرالمؤمنین، سلام بر تو ای فرزند فاطمه زهرا، سلام بر تو ای خون خدا.»
پس از آن میگوییم: «عَلَیْکُمْ مِنِّی جَمِیعاً سَلاَمُ اللَّهِ». دقت کنید: ابتدا خودمان سلام میکنیم، سپس میگوییم سلام خدا را ما به تو تقدیم میکنیم. سلام خدا، چون الآن مال خداست. خوبی مال خداست، رحمت مال خداست، برای ما نیست. ولی ما را راه دادند در این باغ، به ما اجازه دادند وارد شویم و از این سلام، از این رحمت، از این فیض واسطه شویم، وسیله شویم. ما یک دسته گلی میچینیم و تقدیم صاحب باغ میکنیم، و حتماً این سلام جواب دارد.
بعدی: لعن: اعلام موضع در برابر ظلم
قبلی: اهمیت و جایگاه زیارت عاشورا
مطلب فوق در تاریخ 24/11/2025 در کتابخانه بنیاد امام علی (ع) منتشر شده است