فرصت طلایی محرم
دهه محرم و ایام عزاداری حضرت ابا عبدالله الحسین (علیهالسلام) فرصتی مغتنم است برای تجدید عهد، احیای روحیه و شستشوی دلها با محبت عزیزترین عزیزان خداوند. این دوران، زمان بازگشت به زیباترین محبتهای الهی و ارزشهای معنوی و انسانی است. شکر خداوند که چنین توفیقی نصیب ما شد تا خدمتگزار چنین مجالسی باشیم و از این فرصت بهرهمند گردیم.
بسیاری در این روزها آرزوی حضور در مجالس عزاداری را دارند، اما ممنوعیتها، بیماریها یا مشکلات دیگر مانع میشود. الحمدلله که ما این توفیق را داریم. پس باید قدر این فرصت را بدانیم، در کنار هم باشیم و یاریگر یکدیگر. با توجه به شرایط بیماریهای رایج، لازم است قوانین بهداشتی را رعایت کنیم: ماسک بزنیم، فاصلهگذاری اجتماعی را حفظ کنیم تا هم قوانین کشور رعایت شود و هم خدای نکرده این مجلس پربرکت باعث بیماری کسی نشود.
زیارت عاشورا: دریایی از معرفت
یکی از موضوعات مهمی که در محرم تجدید عهد میشود و هر شب توفیق داریم آن را پس از نماز جماعت به جای آوریم، زیارت عاشورای حضرت ابا عبدالله الحسین (علیهالسلام) است. این زیارت، متنی زیبا، پرمعنا، عمیق و شگفتانگیز است، هم از جهت محتوا و هم از جهت آثار و برکاتی که به تجربه ثابت شده است.
افراد بسیاری با اعتقاد و مداومت بر این زیارت، آثاری دیدهاند، حاجاتشان برآورده شده و برکاتی در زندگیشان حاصل گشته که غیرقابل انکار است. در این شبها، نکتههایی از زیارت عاشورا را با هم مرور میکنیم تا با معرفت بیشتر این زیارت را بخوانیم. امید است این محتوا و زیبایی آنچنان دلهای ما را جذب کند که بتوانیم در ایام دیگر نیز به خواندن آن مداومت داشته باشیم.
اعتبار و منابع زیارت عاشورا
این زیارتنامه از امام باقر (علیهالسلام) و امام صادق (علیهالسلام) نقل شده است. راویان آن، راویان قابل توجهی هستند و منابع آن نیز معتبر و قابل اعتماد. قدیمیترین نقل مکتوب زیارت عاشورا که به دست ما رسیده، مربوط به قرن چهارم هجری است. خود زیارتنامه البته در قرن اول، در زمان امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) انشاء و بیان شده است.
منابع دست اول این زیارت عبارتند از: مصباح المتهجد شیخ طوسی و کاملالزیارات ابن قولویه، هر دو از منابع معتبری که فقها و علما به آنها اعتماد داشتند. از نظر تجربی و سنت شیعی نیز که در آن تردیدی نیست، نسل در نسل شیعیان به این زیارت باور داشتند، به آن مداومت ورزیدند و نتایج مثبت گرفتند.
مضامین و محتوای این زیارت نشان از اعتبار متن دارد: بلند، زیبا، دلنشین و سازنده است. البته در احادیث ممکن است درباره راویان نظرات مختلفی وجود داشته باشد. برخی ممکن است راوی را معتبر بدانند و برخی دیگر نه. اینها نظرات علمی و تخصصی است که قابل احترام و طبیعی هستند.
احترام به نظرات علمی و تخصصی
متأسفانه بین ما رایج شده که وقتی فردی نظر علمی متفاوتی درباره راوی یا کتابی ارائه میدهد، با تهمت و دشنام مواجه میشود. چنین برخوردی با مکتب اهل بیت سازگار نیست. کار علمی ارزش دارد و نظرات علمی محترم است. ما حق نداریم کسی را متهم کنیم یا به او بدگویی کنیم.
باید سطح نگاه خود را ارتقا دهیم و از نگاه صفر و صدی دوری کنیم. اگر محققی پس از بررسی علمی به نتیجهای رسید، نباید فوراً او را متهم کنیم. نهایتاً میتوانیم بگوییم: «به نظر من اشتباه میکنی، چون فلان عالم متخصص دیگری نظر متفاوتی دارد.» نه اینکه صرفاً به این دلیل که همه ما زیارت عاشورا را تاکنون به شکل خاصی میخواندیم، هر نظر متفاوتی را رد کنیم و به صاحب آن بدگویی کنیم.
محققان ارزشمندی کار علمی دقیق انجام دادهاند. برخی نسخههای اولیه را بررسی کردند و به نتایج مختلفی رسیدند. مثلاً درباره عبارات لعن در آخر زیارت عاشورا، برخی دریافتند که در منابع اولیه تفاوت وجود دارد. اما این امر اهمیت زیادی ندارد، چرا که محققان دیگری نیز بررسی کرده و به نتیجهای دیگر رسیدهاند. باید یاد بگیریم که کار علمی ارزش دارد و نظرات علمی را محترم بشماریم.
تنوع نسخهها و حفظ وحدت
حتی نسخهها و متون معتبری از زیارت عاشورا وجود دارند که بدون عبارات مورد اختلاف هستند. هم در مصباح المتهجد شیخ طوسی و هم در کاملالزیارات، متن اصلی بدون آن عبارات آمده است. بنابراین زیارت عاشورا اگر با آن نسخه خوانده شود، میتواند وحدتبخش باشد.
اغلب مسلمانان جهان و اکثر اهل سنت، یزید را لعن میکنند و در خطاکار بودن او شکی ندارند. آنان محبت امام حسین (علیهالسلام) را دارند و دوستدار اهل بیت پیامبرند. با متن غیرمشهور زیارت عاشورا، اصلاً مشکلی وجود ندارد. حتی با متن مشهور نیز، با ملاحظات لازم، هیچ مشکلی پیش نمیآید.
میتوان حتی متن مشهور زیارت عاشورا را برای فرد غیرشیعه توضیح داد و گفت: «این یک اختلاف تاریخی است. ما به مقدسات شما توهین نمیکنیم. شما معتقدید آنان راه پیامبر را رفتند، ما معتقدیم نرفتند. اگر راه پیامبر را نرفتند و باعث انحراف شدند، لعنت بر آنها باد.» این تنها یک اختلاف تاریخی است، نه توهین به مقدسات دیگران.
برکات زیارت عاشورا
چرا باید این همه خیر، برکت و نورانیت را از دست بدهیم؟ از علمای بزرگ نقل شده که در اثر مداومت بر زیارت عاشورا، برکات فراوانی در زندگیشان دیدهاند، حاجاتشان برآورده شده و گرههایی در زندگیشان باز شده است. اگر عبارتی را نمیپسندید، نسخه دیگری همین زیارت را بخوانید که همه این معارف در آن هست، اما آن عبارت خاص در آن نیست. حیف است زیارت عاشورا را از دست داد.
امید است در این شبها توفیق داشته باشیم نکتههایی از این دریای معرفت را با هم مرور کنیم. زیارت عاشورا میتواند انسان را حفاظت کند، او را ارتقا دهد و نردبانی برای معنویت ما باشد. انشاءالله توفیق داشته باشیم هر شب با معرفت بیشتری زیارت را بخوانیم و روز عاشورا بتوانیم حق این زیارت را تا آنجا که توانمان هست، ادا کنیم.
بعدی: سلام: رحمت و خوبی الهی
مطلب فوق در تاریخ 24/11/2025 در کتابخانه بنیاد امام علی (ع) منتشر شده است