با رحلت پیامبر اکرم (ص) در ۲۸ صفر سال یازدهم هجری، دوره جدیدی در زندگی امام علی (ع) آغاز شد. در حالی که امام (ع) به همراه بنی‌هاشم مشغول غسل و کفن پیامبر (ص) بودند، گروهی از مسلمانان در سقیفه بنی‌ساعده گرد هم آمدند و ابوبکر را به خلافت برگزیدند.
امام علی (ع) برای حفظ وحدت امت اسلامی و پرهیز از تفرقه، پس از مدتی با خلیفه بیعت کرد، اما از پذیرش مسئولیت رسمی در حکومت خودداری نمود. ایشان در این دوران فرمود: “صبر کردم در حالی که گویی خار در چشم و استخوان در گلویم بود.”
در دوران ۲۵ ساله خانه‌نشینی، امام علی (ع) به فعالیت‌های علمی و فرهنگی روی آورد. ایشان به تفسیر قرآن، بیان احکام شرعی و تربیت شاگردان پرداخت. در این دوره، خانه امام (ع) به مرکزی برای پاسخگویی به مسائل علمی و دینی مسلمانان تبدیل شد.
در زمان خلافت عمر و عثمان، امام علی (ع) به عنوان مشاور در امور مختلف حضور داشت. در موارد متعددی خلفا در مسائل پیچیده قضایی و فقهی از ایشان کمک می‌گرفتند. عمر بارها گفت: “اگر علی نبود، عمر هلاک می‌شد” و “خدا مرا برای معضلی که علی در آن نباشد، زنده نگذارد.”
امام علی (ع) در این دوران به کار کشاورزی و حفر قنات نیز می‌پرداخت. ایشان باغ‌های متعددی را آباد کرد و درآمد آن را در راه کمک به فقرا و نیازمندان قرار داد. چاه‌های آبی که ایشان حفر کرد تا سال‌ها بعد به “آبار علی” (چاه‌های علی) معروف بود.
در این دوران، امام (ع) به تربیت فرزندان خود نیز اهتمام ویژه داشت. امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در مکتب پدر، علم و معرفت را فرا گرفتند و به الگوهایی برای جامعه اسلامی تبدیل شدند. حضرت زینب (س) نیز در همین دوران به “عقیله بنی‌هاشم” معروف شد.
پس از شهادت حضرت زهرا (س)، امام علی (ع) با امامه (دختر زینب و ابوالعاص) ازدواج کرد که وصیت حضرت زهرا (س) بود. از دیگر همسران ایشان، ام‌البنین (مادر حضرت عباس) بود که در تربیت فرزندان امام (ع) نقش مهمی ایفا کرد.
بعدی: بخش چهارم: دوران خلافت و شهادت
قبلی: بخش دوم: از بعثت تا رحلت پیامبر
مطلب فوق در تاریخ 20/3/2025 در کتابخانه بنیاد امام علی (ع) منتشر شده است.