حسین (علیه‌السلام)، کشتی نجات
همه ما با این جمله معروف و مشهور آشنا هستیم:
اِنَّ الْحُسین مِصباحُ الْهُدی وَ سَفینَهُ الْنِّجاة
«همانا حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است.»
کسی که معنا و مفهوم این عبارت را بفهمد و متوجه باشد که غریق است، در حال غرق شدن است، نیازمند کشتی نجات است و بفهمد که حسین (علیه‌السلام) بهترین کشتی نجات و بهترین راهنمای هدایت است، قدر مجالس حسینی را بیشتر خواهد دانست.
این جمله در منابع حدیثی ما به این صورت نقل نشده، ولی مضمونی است که واقعاً قطعی و پذیرفته شده است.
برای اینکه بهره‌مان از مجلس عزای امام حسین (علیه‌السلام) بیشتری باشد، باید به سؤالات مختلفی پاسخ دهیم:
آیا این کشتی نجات بودن امام حسین واقعاً یک آموزه‌ای است که پیغمبر (صلی الله علیه وآله) و اهل بیت فرموده‌اند؟ آیا احادیثی که به ما می‌گوید امام حسین کشتی نجات است، با قرآن هماهنگی دارد؟ آیا قرآن، عامل نجات و وسیله نجات را امام حسین معرفی کرده؟
اصلاً قرآن چه چیزی را عامل نجات ما می‌داند؟ اصلاً نجات یعنی چه؟ از چه چیزی می‌خواهد ما را نجات بدهد؟ آیا منظور نجات از بیماری، حوائج و مشکلات زندگی است؟ مفهوم نجات اصلاً در قرآن چیست؟ مفهوم نجات در ادیان دیگر چیست؟
یکی از مشکلاتی که متأسفانه در اندیشه خیلی از کسانی که برای امام حسین عزاداری می‌کنند و امام حسین را سفینه نجات می‌دانند، تصوری است شبیه تصوری که در مسیحیت راجع به عامل نجات بودن حضرت عیسی (علیه‌السلام) وجود دارد. در مسیحیت، به صلیب کشیده شدن و دوباره زنده شدن عیسی را عامل نجات می‌دانند.
خیلی از شیعیان هم تصور می‌کنند که امام حسین شهید شد تا به جای ما فدیه بدهد و چون امام حسین را دوست داریم و چون او شهید شده، خدا گناهان ما را می‌بخشد. تصور این است که اگر هر کاری بکنیم، بیاییم در مجلس امام حسین، همین باعث می‌شود که همه گناهان ما بخشیده شود و مهم نیست دیگر چه کار کنیم.
اگر امام حسین (علیه‌السلام) یا اهل بیت عامل نجات ما معرفی شدند، یعنی چه؟ چگونه ما را نجات می‌دهند؟
امام حسین (علیه‌السلام) چه ویژگی خاصی دارد؟ چه تفاوتی است؟ مگر امام حسین با امام حسن یا با ائمه دیگر فرق دارد که امام حسین (علیه‌السلام) کشتی نجات ویژه‌ای است؟
بعد از اینکه متوجه شدیم امام حسین (علیه‌السلام) عامل نجات و کشتی نجات است، کیفیت نجات چه چیزی است؟ چگونه باید این نجات را به دست آورد؟ آیا اینکه عزاداری کنیم نجات پیدا می‌کنیم؟ آیا اینکه اشک بریزیم نجات پیدا می‌کنیم؟
مقام والای امام حسین (علیه‌السلام) در روایات
امام رضا (علیه‌السلام) از پدرانشان نقل می‌کند که امام حسین فرمودند: «من بچه بودم، آمدم خدمت پیغمبر. اُبَیّ بن کعب پیش پیغمبر بود. پیغمبر تا حسین را دید، گل از گلش شکفت و فرمود:
مَرْحَباً بِكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ يَا زَيْنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ
«خوش آمدی ای ابا عبدالله، ای زینت آسمان‌ها و زمین»
اُبَیّ تعجب کرد و گفت: «یا رسول‌الله! مگر کسی غیر از شما زینت آسمان‌ها و زمین است؟» پیغمبر فرمود:
إنَّ الحُسَينَ بنَ عَليٍّ في السَّماءِ أكبَرُ مِنهُ في الأرضِ
«مقام حسین بن علی در آسمان بالاتر از مقام او در زمین است.»
مقام حسین در آسمان‌ها خیلی بزرگ‌تر از آن چیزی است که در زمین راجع به حسین می‌فهمند و درک می‌کنند. در سمت راست عرش خدا نوشته شده است: مِصباحُ الْهُدی وَ سَفینَهُ الْنِّجاة ـ حسین چراغ هدایت، حسین کشتی نجات است.
در روایات اهل بیت (علیهم‌السلام)، امام حسین به عنوان باب نجاة الأمة معرفی شده‌اند ـ درگاه نجات همه امت اسلامی.
در روایات راجع به کل اهل بیت، این مفهوم را داریم که پیغمبر (صلی الله علیه وآله) فرمود:
إنّما مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فيكم كسفينة نوح، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هلك
«داستان خاندان من در میان شما همچون داستان کشتی نوح است که هر کس بر آن سوار شد نجات یافت و هر کس آن را ترک کرد نابود شد.»
قرآن برای ما بیان می‌کند که کشتی نوح عامل نجات بود. نوح آمد به مردم گفت: «هر کس سوار این کشتی بشود نجات پیدا می‌کند، بقیه همه غرق می‌شوند.» بیش از صد محدث اهل سنت این حدیث را نقل کرده‌اند.
قصه حسین یک قصه خاص است. عبارتی هست که در بعضی از منبرها و مداحی‌ها می‌خوانند:
کُلُّنا سُفُنُ النجاةِ ولکِنْ سفینةُ جَدّي الحُسین أَوْسَعُ وفی لُجَجِ البحار أسْرَعُ
«همه اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) کشتی‌های نجات هستند، اما کشتی امام حسین (علیه السلام) از همه وسیع‌تر و در دریای پرتلاطم سریع‌تر است.»
این حدیث نیست. اولین نفری که این را آورده، مرحوم شیخ جعفر شوشتری در کتاب «خصائص الحسینیه» خودش است و آن هم از قول خودش گفته. او می‌گوید: «اعتقادم این است که همه اهل بیت عامل نجات هستند، اما حسین یک چیز دیگر است. همه کشتی نجات هستند، اما کشتی حسین وسیع‌تر و سریع‌تر است.»
برای اینکه ببینیم این درست است یا غلط، فقط کافی است به خودمان مراجعه کنیم. همین که می‌بینید ارمنی و یهودی به امام حسین متوسل می‌شود و نذر می‌کند، این یعنی چه؟ این معنایش این نیست که سفینه حسین وسیع‌تر است و بیشتر جای می‌دهد؟
هر کسی که در وجودش ذره‌ای سلامت و محبت و عشق و حقیقت‌طلبی است، احساس می‌کند حسین را دوست دارد، احساس می‌کند با حسین رابطه دارد، احساس می‌کند حسین مال خودش است.
فراتر از زمان
این قضیه نجات‌بخش بودن حسین نه فقط برای کسانی که در زمان امام حسین بودند و در لشکر امام حسین بودند، و نه فقط برای ما که در عزای حسین بعد از شهادت حسین نشسته‌ایم. در روایات داریم که انبیاء خدا برای حسین عزاداری می‌کردند و انبیاء الهی به حسین توسل می‌جستند.
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در جریان جنگ صفین، نود هزار نفر لشکر را وقتی داشت می‌برد برای جنگ با معاویه، در این بیابان‌ها مسیر را دور کرد، مسیر را عوض کرد تا این لشکر بیایند و برسند به کربلا. روایات متعددی نقل شده که امیرالمؤمنین بیست و چهار سال قبل از حادثه کربلا، لشکر خودش را آورد در سرزمین کربلا برای اینکه به مردم بفهماند که حقیقت حسین یک حقیقت فراتر از زمان و مکان است.
شیخ مفید نقل می‌کند: «وقتی با امیرالمؤمنین داشتیم به صفین می‌رفتیم، امیرالمؤمنین لشکر را آورد سمت کربلا، بعد رفت یک گوشه، نشست و گریه کرد. به راست نگاه می‌کرد، به چپ نگاه می‌کرد، علی اشک می‌ریخت. گفتند: یا امیرالمؤمنین! این چه حالی است که شما دارید؟»
علی با آن چشم بصیرت چه می‌دید در این سرزمین و چه حوادثی را از قبل داشت پیش‌بینی می‌کرد و اشک می‌ریخت. محاسن علی خیس شد از اشک‌های چشمش و فرمود:
هذا والله مناخ ركابهم وموضع منيتهم
«به خدا قسم، این مکان محل استقرار مرکب‌های آنان و محل مرگشان است.»
وقتی امام حسین (علیه‌السلام) روز دوم محرم وارد سرزمین کربلا شدند، پرسیدند: «اینجا اسمش چیست؟» گفتند: «اینجا کربلاست. آن قسمت که نی‌ها است نینواست، این قسمت این طرف غاضریه است.» این جغرافیا را وقتی شناخت و یادآوری کرد، همان جمله‌های علی را تکرار کرد و گفت:
هذا مَوْضِعُ کَرْب وَ بَلاء، ههُنا مَناخُ رِکابِنا، وَ مَحَطُّ رِحالِنا، وَ مَقْتَلُ رِجالِنا، وَ مَسْفَکُ دِمائِنا
«این دیار، جایگاه اندوه و بلا است، اینجا محل خوابیدن شتران ما، و بارانداز کاروان ما، و محل شهادت مردان ما و جاری شدن خون ماست.»
علی از قبل تصور کرده بود آن صحنه‌هایی که در کربلا اتفاق می‌افتد، اشکش جاری شد و دلش سوخت. زینب (سلام الله علیها) آن لحظه‌ای که این اتفاقات افتاد، شاهد همه این مصیبت‌ها بود. وقتی از این سرزمین خواست بیرون برود و از کنار این پیکرهای پاره‌پاره خواست جدا شود، چه حالی داشت.
این نشان می‌دهد که حقیقت امام حسین (علیه‌السلام) به عنوان کشتی نجات، حقیقتی است فراتر از زمان و مکان که حتی قبل از وقوع واقعه کربلا نیز مورد توجه امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) قرار داشت.
بعدی: نجات حقیقی
مطلب فوق در تاریخ 15/9/2025 در کتابخانه بنیاد امام علی (ع) منتشر شده است